VỊ MẶN QUÊ HƯƠNG - Tiếng nói của Hậu Duệ và cựu quân nhân VNCH vùng nam Đức

LĂNG CHA CẢ-BÁ ĐA LỘC

Giám mục Bá Đa Lộc

Lăng Cha Cả

Lăng Cha Cả Lăng Cha Cả là ngôi mộ của Giám mục Bá Đa Lộc (tục gọi là "Cha Cả", tức Pierre Joseph Georges Pigneau de Béhaine).

Ngôi mộ xưa là một di tích lịch sử ở vùng Sài Gòn. Lăng Cha Cả còn được dùng gọi khu vực gần mộ, nay là Phường 1, quận Tân Bình- là một địa danh vùng Sài Gòn - Gia Định nay không còn nữa thay vào đó là một vòng xoay lớn; đã biến đổi khung cảnh nếu một người nào đó đã từng biết nơi đây và quay trở lại sẽ không còn nhận ra nữa. Bài viết này nói về những di tích ngày nay đã còn trong ký ức của người dân Sài Gòn - Gia Định. Lăng Cha Cả kiến trúc theo truyền thống của VN Việt, không kết cấu theo đạo Thiên chúa mà lại giống một ngôi đình. Lăng Cha Cả thời đó nằm ở rìa của phi trường Tân Sơn Nhất; vào những năm đầu của thập niên 60 khi tình hình an ninh cho sân bay chưa có gì vẫn là không gian thoáng nhưng đến năm 1965 thì an ninh không còn bảo đảm toàn bộ khu này chạy dài tới cổng chính sân bay và những rìa khác đều được ngăn cách bằng những điểm gác và dây kẽm gai được canh phòng cẩn mật.

Sau đây là thân thế của Linh mục Pierre Joseph Georges Pigneau được sưu tầm trên mạng trong trang historicvietnam.com do Tim Doling viết:

1. Tiểu sử:

Pierre Joseph Georges Pigneau của Behaine (tiếng Việt gọi là Bá Đa Lộc ),sinh tại Origny-en-Thiérache ở Aisne (Pháp) ngày 02 tháng 11 năm 1741 và chết ở Việt Nam ngày 09 tháng 10 năm 1799, là một linh mục truyền giáo người Pháp thuộc hội truyền giáo Pháp. Ông là đức Giám mục ở Nam kỳ, ông cũng là nhà ngoại giao Pháp. Ông đã đóng góp rất lớn cho sự tham gia của Pháp ở Nam Kỳ.

Ông là anh cả của một gia đình có mười chín con, ông theo học tại Laon, sau đó ở Paris tại chủng viện Trente Trois. Ông vào Đại Chủng viện của hội truyền giáo nước Paris năm 1765. Ông lên tàu đi làm nhiệm vụ ở châu Á vào ngày 09 Tháng chín 1765. Trước đó ông giảng dạy tại trường của hội truyền giáo nước ngoài lập ra tạm thời tại Hòn Đất năm 1767. Hai năm sau đó ông trở thành cha cả của trường. Nhưng những năm này vùng Hà Tiên Cambốt hay bị loạn lạc giặc giã nên các học sinh chủng viện khoảng 40 người được di tản qua Pondichéry Ấn Độ năm 1770 và lập thành chủng viện mới ở đó.

Căn nhà nơi sinh trưởng của Pigneau De Behaine

Mặt tiền căn nhà Pigneau De Behaine sinh trưởng

Cũng chính ở Pondichéry năm 1772, mới 31 tuổi, Pierre Pigneaux được phong làm Giám mục d'Adran bởi Giáo hoàng Clement XIV, ông trở thành vị Đại Diện Tông Tòa Nam Kỳ sau cái chết của Đức Giám mục Piguel ngày 21 tháng sáu năm 1771. Piguel được phong thánh ở Madras, 24 tháng 2 năm 1774., kế nghiệp giám mục phụ trách giáo phận Đàng Trong. Pierre Pigneaux gặp Nguyễn Ánh khoảng 1775, phò Nguyễn Ánh trong 24 năm trời.

Ông chuyển đến Hà Tiên cùng ba linh mục khác vào năm 1775 trong một vùng ở đồng bằng sông Cửu Long có bốn ngàn Kitô hữu. Tại đây ông gặp hai linh mụccủa hội truyền giáo nước ngoài. Vùng này đang trong cuộc nội chiến gây ra bởi quân Tây Sơn từ 1775 sau đó là Nguyễn Ánh tương lai là Vua Gia Long, đang tập hợp bao gồm chủ yếu là lính người Hoa đến từ Hà Tiên, để lấy lại ngai vàng của mình.Trong năm 1778, cướp biển Cam Bốt tấn công đội truyền giáo, đốt nhà thờ và giết chết nhiều người Kitô hữu. Pigneau nương náu với Bắc chủng viện Sài Gòn, Còn Nguyễn Ánh thì nương náu tại Biên Hòa . Ông trở thành một người bạn thân bảo trợ ngai vàng của nước An Nam.

Nhưng vào năm 1782 quân Tây Sơn chiếm Sài Gòn, giết chết hàng ngàn người. Pigneau phải trốn sang Cam Bốt và sau đó tới đão Pulo Way (Phú Quốc) trong vài tháng. Sau đó, ông đã tìm thấy Nguyễn Ánh trong tình trạng tán loạn, thiếu tất cả mọi thứ, thậm chí thực phẩm cho quân đội của mình. Do đó các giám mục chia sẻ thức ăn cuối cùng của mình với họ, và đã cứu sống họ.

Trong lúc đó chớp thời cơ quân Anh cũng như quân Hòa Lan ở Batavia chuẩn bị thương lượng việc giúp đỡ cho Nguyễn Ánh, giám mục Pigneau Behaine liền đề nghị một sự hỗ trợ từ phía Pháp. Ông cũng nhận ra rằng Tây Sơn là kẻ thù không đội trời chung của Kitô giáo. Phụ tá của ông Labartette đã viết: "Thiên chúa giáo đối với quân Tây Sơn là không thể tồn tại.

Nguyễn Ánh liên minh với vua Xiêm La và bị bại trận. Ông liền gởi chiếc ấn và con trai của mình là hoàng tử Nguyễn Phúc Cảnh lúc đó mới năm tuổi rưỡi cho Pigneau. Pigneau tới Lorient qua ngả Pondicherry vào tháng Hai năm 1787.Các bộ trưởng của cung điện Versaille chưa thật dự nhất trí với đề nghị này chỉ có mình Đức Tổng Giám mục Dillon đầy quyền lực thì nhất trí. Louis XVI cuối cùng đã tiếp kiến giám mục Adran vào đầu tháng 5 năm 1787 và đưa ra một thỏa thuận về nguyên tắc.

Chân dung hoàng tử Nguyễn Phúc Cảnh tại Pháp năm 1787

Ngày 28 tháng 11 năm 1787, một hiệp ước được ký kết giữa Pháp và An Nam tại Versailles bởi bá tước de Vergennes và bá tước de Montmorin đại diện cho vua Louis XVI, và một bên là Nguyễn Phúc Cảnh con trai của Gia Long do Giám mục Pigneau Behaine đại diện bảo trợ. Nước Pháp cam kết giúp đỡ Nguyễn Ánh lên ngôi, thay vào đó Pháp nhận được cảng Tourane, đảo Pulo Condor và đặc biệt là thương mại độc quyền với Pháp. Pigneau trở về ngày 27 Tháng 12 năm 1787 với hoàng tử trẻ tuổi và tám nhà truyền giáo.

Chữ ký của Bá tước Montmorin và Bá Đa Lộc trên văn bản Hiệp ước Versailles

Tuy nhiên Nguyễn Ánh không nhận được sự trợ giúp về người vì hiệp ước không được thi hành. Vì vậy Giám mục Pigneau Behaine đã tự quyên góp tiền từ các thương gia có ý định đặt cơ sở buôn bán ở Đại Việt cùng với số tiền 15.000 franc Pháp của gia đình mình cho, đem mua súng đạn và tàu chiến và tuyển ba trăm năm mươi thủy thủ và hai mươi tình nguyện viên sĩ quan hải quân, trong đó bao gồm Olivierde Puymanel, Jean -Baptiste Chaigneau, Philippe Vannier và Jean-Marie Dayot. Những người hợp thành quân đội của Nguyễn Ánh và xây dựng thành lũy theo kiểu Vauban một trong những thành lũy lớn nhất ở Sài Gòn. http://www.baomoi.com/Nhung-phao-dai-noi-tieng-cua-Vauban/c/2894979.epi

Tháng 7 năm 1789, Pigneau Behaine cùng Nguyễn Phúc Cảnh về đến Gia Định. Trớ trêu thay, cũng trong tháng đó, nhân dân Pháp đã làm cuộc cách mạng lật đổ triều đại phong kiến Louis. Giám mục Pigneau Behaine chết ngày 09 Tháng 10 năm 1799 trong cuộc bao vây và ngay trước khi cuộc chinh phục của pháo đài Quy Nhơn thành trì cuối cùng của quân Tây Sơn. được đưa về Gia Định vào ngày 16 tháng 10, thi hài của Pigneau đã được đặt trong Dinh Tân Xá và đã nằm trong trạng thái như vậy trong một tháng.

Nhưng cũng có một số nguồn tin khác:

Giám mục Bá Đa Lộc được chôn lần đầu tại Nha Trang.Tóm lược theo lời kể của tác giả Vương Gia Bật, đăng tải trên Nam Phong tạp chí vào tháng 2 năm 1925,Làng Ngọc Hội, cách thành phố Nha Trang ba cây số có một ngôi mộ và một cái miếu nhỏ. Hai bên miếu có khắc hai con rồng và hai câu đối bằng chữ Hán:

Minh tâm thù đại đức,
Khắc cốt báo thâm ân.

Ở giữa đôi rồng có đề "Bá Đa Lộc chi mộ", cũng bằng chữ Hán. Và ở phía sau ngôi miếu này, có khắc một cây thánh giá. Ngay sau ngôi miếu là một bức bình phong. Mặt tiền bức bình phong có khắc hình hai con chim phượng, hai câu đối và mấy dòng chữ Hán:

Thượng đế nhơn từ cứu hạt Bá Đa Lộc linh hồn kim dĩ văn thế khiết thăng thiên quốc hưởng chân phước vô cùng.
Ở mặt hậu bức bình phong cũng có khắc hai câu đối và một bài thơ chữ Hán, theo thể thất ngôn luật Đường.

Sau khi Nam Phong tạp chí đăng tải nghi vấn trên, ngày 13 tháng 3 năm 1925, quan công sứ và linh mục nhà thờ Bình Can (Nha Trang) đã cho khai quật mộ để xét. Đào thấu bên dưới, thì chỉ góp nhặt được một ít xương mục, một cái hàm còn dính ba cái răng và hai, ba cái răng khác nữa đã rơi ra ngoài...Đăng lại đoạn tin này, Phan Thứ Lang, tác giả Sài Gòn vang bóng, nêu giả thuyết:
Thời đó, Nguyễn Ánh còn phải chống đỡ nhà Tây Sơn, nên rất có thể sợ Tây Sơn có ngày chiến thắng, khiến ông phải bôn tẩu lần nữa. Vì vậy việc chôn cất Bá Đa Lộc phải giấu kín, cho làm đám tang Bá Đa Lộc thật lớn và cho dựng lăng ở Gia Định để đánh lạc hướng. Mãi đến năm 1925, người Pháp mới đem chút xương cốt còn lại của Ba Đa Lộc từ ngôi mộ thực ở Nha Trang về cải táng nơi lăng ở Gia Định.

Một kiến trúc sư người Pháp tên là Barthélemy được giao nhiệm vụ xây dựng theo phong cách triều Nguyễn lăng mộ ở làng Tân Sơn, trong khi Thái tử Cảnh đã được giao phó sắp xếp chi tiết cho lễ tang. Mặc dù các chiến dịch đang diễn ra tại Quy Nhơn,chúa Nguyễn Phúc Ánh tự thực hiện một chuyến để xuôi nam đến Gia Định để tham dự tang lễ của Pigneau vào ngày 16 Tháng Mười Hai 1799.

Petrus Ký mô tả cách thức rước từ Đình Tân Xá đến lăng mới xây dựng vào khoảng hai giờ sáng ngày 16 Tháng 12 năm 1799.

"Một thánh giá lớn, làm từ những chiếc đèn lồng khéo léo sắp xếp ở đầuđám rước, theo sau là một kiệu điêu khắc công phu màu đỏ và vàng, trên cao là mộtbục trang trí công phu và có bốn người khiêng." Đầu tiên đặt một tấm bia mang các nhân vật 皇天主宰 (Huang tiān zhǔ zǎi hoặc Hoàng thiên chúa tể, có nghĩa là "SovereignLord of Heaven") bằng những chữ vàng. Thứ hai chứa một hình ảnh của St Paul và mộthình ảnh thứ ba của St Peter, người bảo trợ của các giám mục Adran. Thứ tư chứa đựng hình ảnh của các thiên thần hộ mệnh và thứ năm là một hình ảnh của Đức Trinh Nữ Maria. Sau đó hình mẫu đo khoảng 15 feet chiều dài và được làm từ vải gấm hoa,trên đó có thêu chữ vàng các danh hiệu của giám mục Adran do vua nước Pháp và Chúa của Đàng Trong [Nguyễn Phúc Ánh], cũng như những người của văn phòng giám mục của Ngài tặng. Sau đến các phù hiệu của các vị giám mục, thập giá được đặt ở phía trước của chiếc xe tang. Ở hai bên của kiệu là những người Kitô giáo và giáo sĩ từmọi nhà thờ ở Nam Kỳ.

Xe tang chở thi thể giám mục là dài khoảng 20 feet chiều dài, chở 80 người đàn ông tuyển chọn, và được bao phủ bởi một mái vòm vàng thêu." Trên đó đặt "quan tài tráng lệ ... .. phủ bằng vải gấm hoa đẹp và được bao quanh bởi 25 ngọn nến thắp sáng lớn. "

Tuy nhiên Nguyễn Ánh không nhận được sự trợ giúp về người vì hiệp ước không được thi hành. Vì vậy Giám mục Pigneau Behaine đã tự quyên góp tiền từ các thương gia có ý định đặt cơ sở buôn bán ở Đại Việt cùng với số tiền 15.000 franc Pháp của gia đình mình cho, đem mua súng đạn và tàu chiến và tuyển ba trăm năm mươi thủy thủ và hai mươi tình nguyện viên sĩ quan hải quân, trong đó bao gồm Olivierde Puymanel, Jean -Baptiste Chaigneau, Philippe Vannier và Jean-Marie Dayot. Những người hợp thành quân đội của Nguyễn Ánh và xây dựng thành lũy ở Vauban một trong những thành lũy lớn nhất ở Sài Gòn.

Một kiến trúc sư người Pháp tên là Barthélemy được giao nhiệm vụ xây dựng theo phong cách triều Nguyễn lăng mộ ở làng Tân Sơn, trong khi Thái tử Cảnh đã được giao phó sắp xếp chi tiết cho lễ tang. Mặc dù các chiến dịch đang diễn ra tại Quy Nhơn, chúa Nguyễn Phúc Ánh tự thực hiện một chuyến để xuôi nam đến Gia Định để tham dự tang lễ của Pigneau vào ngày 16 Tháng Mười Hai 1799.

Petrus Ký mô tả cách thức rước từ Đình Tân Xá đến lăng mới xây dựng vào khoảng hai giờ sáng ngày 16 Tháng 12 năm 1799.

Dinh Tân Xá nơi đặt di hài Pigneau Behaine nằm trong khuôn viên Tòa Tổng giám mục Sài Gòn

Điếu văn Pigneau Behaine của vua Gia Long

Tượng Pigneau De Behaine với hoàng tử Cảnh trước nhà thờ Đức Bà

Xem lịch sử nhà thờ Đức Bà tại đây: http://madeinsaigon.vn/bai-viet/vuong-cung-thanh-duong-o-sai-gon-1433340484153.html

2. Cuốn tự điển Việt-Latinh của Pierre Pigneaux

Ngoài công việc là nhà truyền giáo, phò vua Gia Long, ông còn có một công trình đóng góp cho tiếng Việt quan trọng là đã có công soạn cuốn tự điển tiếng Việt mang tên Dictionarium Anamitico Latinum vào năm 1773 và được Jean-Louis Taberd xuất bản năm 1838, chú bằng chữ Latin, chữ Quốc Ngữ, chữ Nôm và chữ Nho. Cuốn tự điển này nguyên bản nay còn giữ ở Thư khố Hội Truyền giáo Ngoại quốc tại Paris. Cuốn từ điển Việt-LaTinh làm trong thời gian Pigneaux ở Pondichéry, nghĩa là chỉ 5 năm sau khi Pigneaux tiếp xúc với Việt Nam.

Cuốn tự điển tiếng Việt mang tên Dictionarium Anamitico Latinum

Như vậy GM.Pigneaux phải có một sức làm việc, một óc tổ chức và một khiếu về ngôn ngữ có tầm cỡ. Pigneaux lại được một nhóm người phụ trợ đắc lực, như nhà nho Trần Văn Học(Việt Nam), Mạn Hoè (người Pháp, tên Manuel), Nguyễn Văn Chấn (người Pháp, tên Dayot), Nguyễn Văn Thắng (người Pháp, tên Vannier), Gia Đô Bi (gốc Tây Ban Nha), Ma Nộ Y (người Tây Ban Nha)...

Hài cốt của Giám mục Pigneau Behaine được thờ ở Lăng Cha Cả cho đến hết thời nhà Nguyễn sang chính thể Việt Nam Cộng hòa. Năm 1983 chính phủ Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam cải táng mộ phần, san bằng khu lăng cổ và trao di cốt lại cho lãnh sự Pháp đem hồi hương. Di cốt khi về lại Pháp được đem chôn trong nhà thờ Séminaire des Missions Etrangères, rue du Bac tại quận XV Paris. Cộng sản cho san bằng một khu di tích lịch sử đó là điều không ngạc nhiên vì từ xưa tới nay, bao giờ người cộng sản cũng lên án triều đình nhà Nguyễn. Khi cướp được miền nam các tên của triều đại nhà Nguyễn đều bị đổi tên, như trường Gia Long ở Sài Gòn, đổi lại là Nguyễn Thị Minh Khai. Các nơi mang tên quan triều Nguyễn như Phanh Thanh Giản chúng bị chúng đổi tên khác.

Hài cốt của Giám mục Pigneau Behaine

3.Di Tích Lịch Sử về Giám Mục Bá-Đa-Lộc - Lăng Cha Cả
http://vietdethuong.com/viewtopic.php?f=123&t=138593

Giám mục mất năm 1799 ở Thị Nại trong trận vây thành Quy Nhơn.
Lễ táng Bá Đa Lộc được cử hành trọng thể do Nguyễn Phúc Ánh chủ toạ và đọc điếu văn.
Vì được vua Gia Long trọng vọng, coi là “Giám mục Thượng sư”, ông được đưa về an táng ở gần ngôi nhà cũ tỉnh Gia Ðịnh.
Khu vực đó là khu Vườn Xoài, Tân Sơn Nhứt phía tây bắc Sài Gòn.
Nhưng có căn cứ cho rằng lăng mộ chính của Bá Đa Lộc nằm ở cửa Thị Nại, Lăng Cha Cả trong nam chỉ là mộ vọng.

Khu Tân Sơn Nhứt sang thế kỷ 20 xây cất lên, hoà nhập vào khu ngoại ô Sài Gòn.
Xế về phía bắc lăng là phi trường quốc tế Tân Sơn Nhất và Bộ Tổng tham mưu Việt Nam Cộng hoà. Về phía tây là bến xe lớn. Với những thay đổi đó ngôi lăng bị thu hẹp lại làm điểm tròn nằm lọt giữa đường Võ Tánh. Mấy nếp nhà cũ bị san bằng. Còn lại là điểm tròn làm vòng xoay lưu thông trên đường Hoàng Vãn Thụ ngày nay.

Chùm ảnh về Lăng Cha Cả ngày xưa