TẾT TRUNG THU CỦA TA HAY TÀU?

Tết Trung Thu thường được tổ chức vào ngày 15-8 âm lịch, ngày tết vào giữa mùa Thu nên gọi là “Tết Trung Thu”. Đây là ngày tết của trẻ em, còn được gọi là Tết Thiếu Nhi (Tết Nhi đồng), Trong ngày tết này người lớn thường uống trà hoặc rượu thưởng trăng, nên còn gọi là “Tết Trông Trăng”.

Muốn hiểu rõ hơn về nguồn cội cái tết trung thu của Việt tộc, trước tiên chúng ta tìm hiểu về từ "Tết", Tết là biến âm của từ ‘Tiết’ trong ‘Tiết khí’ mà ra. Ban đầu là dùng để chỉ những lễ đặc biệt của người dân Việt xưa, những dịp này nương theo mùa vụ, còn mùa vụ lại nương theo thời tiết mà thành. Lớn nhất trong năm là Tết Nguyên đán (Xuân) tháng Giêng, hay dân gian còn gọi là Tết cả. Rồi đến Tết Trung thu (Thu) rằm tháng Tám, Tết Đoan ngọ (Hạ) mồng năm tháng Năm, Tết Hàn thực mồng ba tháng Ba…

Cho đến nay, vẫn chưa có nguồn xác minh rõ ràng về Tết Trung thu bắt nguồn từ văn minh lúa nước của Việt Nam hay tiếp nhận từ văn hóa Trung Hoa? Có ba truyền thuyết chính được người ta biết đến nhiều nhất để nói về Trung thu đó là:

1. Hằng Nga và Hậu Nghệ.

2. Vua Đường Minh Hoàng lên cung trăng. 

3. Sự tích về chú Cuội của Việt Nam.

Trong khuôn khổ hạn hẹp của FB, người viết sẽ không đi sâu vào cái tết trung thu của Trung Hoa, mà chỉ nói nhiều đến nguồn gốc của cái tết trung thu của Việt tộc. Ai muốn biết về tết TT của người Trung Hoa xin vào Google tìm hiểu thêm.

Theo nghiên cứu từ khảo cổ học thì Tết Trung Thu ở Việt Nam có từ thời xa xưa và hiện hữu trên mặt trống đồng Ngọc Lũ.

Các nhà khảo cổ học cũng có nhận định, có lẽ Trung thu được bắt đầu từ nền văn minh lúa nước của đồng bằng Nam Trung Hoa và đồng đồng bằng châu thổ sông Hồng của Việt Nam, đó là nơi sinh hoạt của người Việt cổ.

Để giải mã một số thắc mắc về cái tết trung thu của Việt tộc thì chúng ta nên tìm đến Chùa Đọi Sơn, nơi còn tấm bia ghi chép về văn hóa, kinh tế, lịch sử, phong tục tập quán của Đại Việt, một di sản lâu đời nhất còn tồn tại với thời gian. Căn cứ bút tích ghi chép nơi tấm bia của Chùa Đọi Sơn năm 1121 đời nhà Lý, thì Tết Trung Thu đã chính thức được tổ chức trong kinh thành Thăng Long với các hội đua thuyền, múa rối nước và rước đèn. Trong các bút tích ghi trên tấm bia người ta tìm thấy một tập quán của Việt tộc: VN là một nước nông nghiệp nên nhân lúc tháng Tám gieo trồng đã xong, thời tiết dịu đi, là lúc “muôn vật thảnh thơi” (có nơi bia chùa Đọi 1121), người ta mở hội cầu mùa, ca hát vui chơi Tết Trung Thu. Các tập quán được ghi trên văn bia chùa Đọi cho thấy, từ đời nhà Lý, Tết Trung Thu đã được chính thức tổ chức ở kinh thành Thăng Long với các hội đua thuyền, múa rối nước và rước đèn...

LỊCH SỬ CHÙA ĐỌI

Chùa nằm trên núi Long Đọi Sơn (còn gọi là Chùa Đọi hay Đọi Sơn) thuộc xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, Hà Nam, cách Phủ Lý khoảng 8 km về phía Bắc. Chùa Đọi được xây dựng vào năm 1054 và được trùng tu năm 1118-1121. Đây là ngôi chùa cổ có nhiều nét văn hoá nghệ thuật kiến trúc tinh xảo, mang đậm dấu ấn qua các thời kỳ lịch sử. Hàng năm vào ngày 21/3 âm lịch chùa Đọi Sơn mở hội. Với vị trí địa lý thuận lợi, phong cảnh thiên nhiên đẹp. Chùa Long Đọi Sơn có tên là Diên Linh tự. Chùa do vua Lý Thánh Tông và Vương phi Ỷ Lan chủ trì xây dựng từ năm 1054 (tể tướng Dương Đại Gia và thiên sư Đàm Cứu Chỉ được mời đến trụ trì và tham gia xây dựng). Đến đời Lý Nhân Tông, nhà vua này tiếp tục xây dựng phát triển và xây tháp Sùng Thiện Diên Linh từ năm 1118 đến năm 1121. Các công trình ở đây là chùa và tháp Các di vật của chùa Long Đọi còn giữ được như tấm bia Sùng Thiện Diên Linh, 6 pho tượng Kim Cương trong 8 pho có từ ngày xưa là những hiện vật rất quý báu đối với việc nghiên cứu văn hoá nước ta cách đây gần một thiên niên kỷ: Bia cao 2,5m, rộng 1,65m, dày 0,3m.

Trung Thu ở VN đến đời nhà Lê-Trịnh đã được tổ chức rất xa hoa trong phủ Chúa mà “Tang thương ngẫu lục” đã miêu tả.

Nghiên cứu về nguồn gốc Tết Trung Thu, theo học giả P.Giran (trong Magiet Religion, Paris, 1912) thì từ xa xưa, ở Á Đông người ta đã coi trọng Mặt Trăng và Mặt Trời, coi như một cặp vợ chồng. Họ quan niệm Mặt Trăng chỉ sum họp với Mặt Trời một lần mỗi tháng (vào cuối tuần trăng). Sau đó, từ ánh sáng của chồng, nàng trăng mãn nguyện đi ra và dần dần nhận được ánh dương quang - trở thành trăng non, trăng tròn, để rồi lại đi sang một chu kỳ mới. Do vậy, trăng là âm tính, chỉ về nữ và đời sống vợ chồng. Vào ngày Rằm tháng Tám, nàng trăng đẹp nhất, lộng lẫy nhất, nên dân gian làm lễ mở hội ăn Tết mừng trăng. Theo sách “Thái Bình hoàn vũ ký”, nhà Tống biên soạn có ghi chép : “Người Lạc Việt cứ mùa thu tháng Tám thì mở hội, trai gái giao duyên, ưng ý nhau thì lấy nhau”. Như vậy, mùa trăng thu còn là mùa thành hôn của người Lạc Việt.

NGUỒN CỘI TẾT TRUNG THU CỦA NGƯỜi VIỆT

Muốn hiểu rõ hơn về nguồn cội của Tết trung Thu trước tiên chúng ta tìm hiểu về từ Tết, Tết là biến âm của từ ‘Tiết’ trong ‘Tiết khí’ mà ra. Ban đầu là dùng để chỉ những lễ đặc biệt của người dân Việt xưa, những dịp này nương theo mùa vụ, còn mùa vụ lại nương theo thời tiết mà thành. Lớn nhất trong năm là Tết Nguyên đán (Xuân) tháng Giêng, hay dân gian còn gọi là Tết cả. Rồi đến Tết Trung thu (Thu) rằm tháng Tám, Tết Đoan ngọ (Hạ) mồng năm tháng Năm, Tết Hàn thực mồng ba tháng Ba….

Người Việt ngày nay ăn Tết Nguyên Đán là cái tết lớn nhất, nhưng người Việt cổ ăn Tết lớn nhất vào mùa Thu. Bằng chứng là trên mặt trống đồng in khắc hình ảnh lễ hội, hẳn phải là lớn nhất và tiêu biểu nhất, nên mới được người xưa chọn khắc lên mặt trống, có thấy hình bông lau, là bông thứ chỉ nở vào mùa thu. Ở một số nơi tại Đồng bằng Bắc Bộ còn giữ tục ăn Tết Cơm Mới mồng mười tháng Mười, và cả Tết Trùng cửu mồng chín tháng Chín.

Trong văn hóa lúa nước của người Việt, Trăng có một ý nghĩa rất to lớn nó gắn liền gắn liền với mùa màng và mọi hoạt động của người Việt cổ. Mùa thu lại là lúc tiết trời mát mẻ, khí hậu dễ chịu nhất so với những khắc nghiệt quanh năm. Ngày rằm tháng Tám là khi trăng sáng nhất và đẹp nhất mà việc nông lại đang lúc nhàn. Lẽ nào một tộc người ưa Lễ hội và thường trực ngắm trăng không chỉ để lo công việc làm ăn mà còn là thưởng ngoạn lại có thể bỏ qua thời khắc này mà không tổ chức một cái gì đó, phải đợi cho đến khi người láng giềng phương Bắc, không mấy khi thân thiện, mách nước dùm?

Hơn nữa trong văn hóa người Việt hình tượng trăng trái ngược hoàn toàn với văn hóa phương Bắc. Giáo sư là Kim Định (trong Nam) và Trần Quốc Vượng (ngoài Bắc) cùng dựa vào văn hóa dân gian mà cho rằng mặt trăng trong văn hóa Việt mang ‘giống đực’ còn trong văn hóa Trung Hoa là ‘giống cái’. Người Việt nói: ‘Ông trăng mà lấy bà trời’, hay bài đồng giao: ‘Ông giẳng, ông giăng (trăng). Xuống chơi với cháu. Có bầu có bạn…’ Về mặt truyền thuyết câu chuyện Chú Cuội ngồi gốc cây đa thuần Việt hoàn toàn khác với câu chuyện ông Tơ bà Nguyệt, Hậu Nghệ Hằng Nga và chú Cuội Ngô Cương.

Tất cả những điều được đề cập phía trên để nói rằng Tết Trung thu của người Việt đã có từ xưa, có chăng là sau khi tiếp xúc với văn hóa Trung Hoa trong thời Bắc thuộc, khi thì tự nguyện, lúc cưỡng bức, suốt một thời gian dài trong lịch sử mà người Việt có thể đã có thêm sự du nhập một số tập tục cùng những nét văn hóa của người Hoa vào vào cái tết Trung thu của người Việt cổ, để phong phú hóa thêm nhưng đôi lúc thay thế hẳn những tập tục khác của Việt tộc. Thế cho nên đến bây giờ, nhìn dưới con mắt của người phương Tây chẳng hạn, thì Tết Trung thu của người Việt cũng chẳng khác gì với của người Hoa, có khi còn cái tết trung thu của người Hoa không phong phú bằng người Việt. Tóm lại Tết Trung thu của người Việt cổ đã có cách đây ít nhất 2.000 năm. Vào thời đại đó các vị vua chúa đã có tục lệ tế mặt trời vào mùa xuân và tế mặt trăng vào mùa thu. Nét văn hóa đó có ghi đậm trên mặt trống đồng của VN.

Thế nên đừng bao giờ lầm lẩn cái gì là của Tàu và cái gì của ta. Phần lớn một số văn hóa Tàu là du nhập từ VN, đó là điều mà ngày nay qua khảo cổ học về nền văn minh lúa nước đã chứng minh được các việc thu tóm một số di sản văn hóa từ người Việt cổ của người Trung Hoa, lấy VH Việt làm VH Tàu.

Đây là những lời mà người viết muốn nói với những ai còn coi cái Tết Trung Thu là của người Trung Hoa và đòi phá bõ đi phong tục tập quán lâu đời này của Việt tộc.

Lý Bích Thủy, 22.9.2017